30 Aralık 2014 Salı

Eski Uygur Ürüŋ Başı ve Yazısı

Her hakkı saklıdır.

KökTürükleri 745'de yıkan Uygurlar 840'lara kadar KökTürük yazısını kullanmağa devam étmişlerdi. Daha soŋra, yatay yazılan Soğd yazısını alıp değiştirerek 850'lerde dikey şekilde kullanmağa başladılar. Araştırmalarımda gördüğüm Uygur ürüŋ baş tablolarında üsügler (harfler) o dönemiŋ hattı kullanılarak hazırlandığından aŋlaşılmakta zordu. O üsügleri matbaa harfleriyle hazırladım.  Araştırmalarımda bulabildiğim çoğu tablolar Uygur üsügleriniŋ İngilizce transliterasyonunu vėrdiği için Türkçe ses karşılıklarını bulmakta başlarda zorlandım. Moŋgolistan'da ve Turfan bölgesinde yıllarını geçirmiş, eski metinleri okumuş deŋeyimli akademisyen Mehmed Levend Kaya'nıŋ da yardımıyla Türkçe ses karşılıklarını içeren aşağıdaki tabloyu hazırlayabildim.

Uygur Ürün Baş Üsük Sıralaması / Mehmed Levend Kaya
a/e, ı/i, o/u, ö/ü 
na/ne, nı/ni, no/nu, nö/nü
ŋa/ŋe, ŋı/ŋi, ŋo/ŋu, ŋö/ŋü
ka, kı, ko/ku 
ke, ki, kö/kü 
ga, gı, go/gu 
ge, gi, gö/gü 
ba/be, bı/bi, bo/bu, bö/bü 
pa/pe, pı/pi, po/pu, pö/pü 
sa/se, sı/si, so/su, sö/sü 
şa/şe, şı/şi, şo/şu, şö/şü 
ta/te, tı/ti, to/tu, tö/tü 
da/de, dı/di, do/du, dö/dü 
la/le, lı/li, lo/lu, lö/lü 
ma/me, mı/mi, mo/mu, mö/mü 
ça/çe, çı/çi, ço/çu, çö/çü 
ca/ce, cı/ci, co/cu, cö/cü
za/ze, zı/zi, zo/zu, zö/zü 
ya/ye, yı/yi, yo/yu, yö/yü 
ra/re, rı/ri, ro/ru, rö/rü
wa/we, wı/wi, wo/wu, wö/wü
Bundan soŋra kapalı heceler başlıyor. Onlara örnek olarak a/e sesi alınırsa 
an/en, aŋ/eŋ, ak, ek, ag, eg, ab/eb, ap/ep, as/es, aş/eş, at/et, ad/ed, al/el, am/em, aç/eç, ac/ec, ay/ey, ar/er 
Bu soŋ dizge yukarıdaki tüm heceler için türetilir. Örnek olarak mö/mü sesi alınırsa
mön/mün, möŋ/müŋ, mök/mük, mög/müg, möb/müb, möp/müp, mös/müs, möş/müş, möt/müt, möd/müd, möl/mül, möm/müm, möç/müç, möc/müc, möy/müy, mör/mür gibi.

Örnek Uygur Yazıları:

43 yorum:

  1. Harika ! Etkileyiciiiiii

    YanıtlaSil
  2. Çalışmalarınız çok güzel. Bunun da fontunu yapmayı düşünüyor musunuz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bunuŋ fontunu Moŋğollar zaten yapıyor. Eski Uyğur yazısı bugünkü Moŋğol yazısınıŋ kökenini oluşturuyor.

      Sil
    2. font vasa paylaşmanızı isterim hocam

      Sil
    3. İnternetten geleneksel Mongolca fontları bulup indirebilirsiniz.

      Sil
  3. bu yazıyı anlatan öğreten bir kitap eser var mı peki ?

    YanıtlaSil
  4. Eski Uygurca Klavye ve font hazırlama imkanınız var mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Eski Uygurcadaki hatt kullanılarak Monğol fontları zaten yapılmış. İnternette de Mongolca çevrimiçi klavyeler var.

      Sil
    2. Ben biraz araştırdım fakat bulamadım site veya uygulama bildirebilir misiniz acaba

      Sil
    3. Moğolca klavyeleri kullanıyoruz ama bazı harflerde (z, g, k) sorun yaşıyoruz.

      Sil
  5. Hocam bu öz Uygur Alfabesi mi yoksa Moğol alfabesinin uyarlanmış şekli mi

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu eski Uygur abecesi. Uygurlar bu abeceyi Soğdlardan aldı. Mongollar ise bu abeceyi eski Uygurlardan aldı.

      Sil
  6. Muhteşem süper harikulade olağanüstü Maşallah

    YanıtlaSil
  7. mən Iran`danam instagranda öğrətmənlər gününü kutlayan bir bildirinin üzərində əski uyğurca hərfləri ilə yazılmış təbrikdən arayıb sizi buldum. buna çox sevindim. çok zamandan bir sorum var idi. bu harfleri necə yazırlar. guya siz bunu çözmüşsünüz. ancaq çox ileriden Arminius vamberi Qutadgu biligi bu harflərlə çap etmiş. o necə yazmiş, onun yazdığı sağdan sola dır ve yazının dişləri də yuxarı dır. email: dilakhtaran@gmail.com

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Öğretmenler günü kutlama mesajı: http://www.tamga.org/2021/11/ogretmenler-gunumuz-kutlu-olsun.html
      Uygurlar bu yazıyı Soğd'lardan almıştır. Soğdlar yatay ve sağdan sola yazarlardı (Arabca gibi). Uygurlar bazı harfler ekleyerek bu yazıyı yukarıdan aşağı ve sütunlar soldan sağa gidecek şekilde yazdılar. http://www.tamga.org/2020/10/tarih-boyunca-toruk-boylarn-kullandklar.html adresindeki Uygur bölümünü okuyun.
      Kutadgu Bilig'in 3-4 kopyası var, bunlardan sadece biri Uygur harfleriyle, diğerleri Arab harfleriyle yazılmıştır.

      Sil
    2. Tuğrul bey esenlikler, son birkaç aydır sitenizin müdavimi oldum. Çalışmalarınız sayesinde köktürkçe yazmayı ve okumayı öğrendim. Ancak attığınız bu link açılmıyor, acaba linkte bir yanlışlık mı oldu yoksa sitedeki sayfa mı silindi? Okumak çok isterim eğer elinizde duruyorsa.

      Sil
    3. http://www.tamga.org/2020/10/tarih-boyunca-toruk-boylarn-kullandklar.html
      bağlantısı çalışıyor.

      Sil
  8. Eski Uygur yazısı sonunda Unicode'a eklendi, ancak şimdilik hiçbir platform tarafından desteklenmiyor.
    https://www.unicode.org/charts/PDF/U10C00.pdf

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Verdiğiniz bağlantı KökTörük Yazısı için. Eski Uygurca için https://scriptsource.org/cms/scripts/page.php?item_id=script_detail&key=Ougr

      Sil
    2. Başburu gelişmelerini burada görebilirsiniz: https://scriptsource.org/cms/scripts/page.php?item_id=entry_detail&uid=nzgtqdq9jk

      Sil
    3. Üzgünüm, yanlış link. Eski Uygur yazısının burada olması gerekiyor: https://www.unicode.org/charts/PDF/U10F70.pdf

      Sil
    4. Doğru, bunu biliyorum ama şu haliyle kullanılamaz. Çünkü sadece üsüklerin sondaki halleri var tabloda. Başta ve ortadaki halleri de olmalı. Ve bu üsüklerin birleşme kuralları tanımlanmalı.

      Sil
  9. Sonunda bu alfabeyi derli toplu bir şekilde bulabildim. Hayatımda bu kadar estetik bir alfabe görmemiştim. Ama yazabilmesi zor gibi görünüyor.
    Bu arada siteniz gerçek bir hazine. Araştırmalarınız için çok teşekkürler.

    YanıtlaSil
  10. Merhaba, ben Moğolistanlı Kazakım. O yüzden bu moğol yazıyı okuyabiliyorum. Birinci resimde Moğolca yazılmışstır. Bu Moğol İmparatorluğun damgasıdır.
    Şöyle Moğolca yazılmışstır :
    Mönh tengeriin Hüçin dor ih Mongol ulsıın dalain Haanıı zarlig İl Bulha irgen dor hürvees bişirtügey ayutugay.
    Мөнх тэнгэрийн хүчин дор их Монгол улсын далайн хааны зарлиг ил булха иргэн дор хүрвээс биширтүгэй аюутугай.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkür ederim. Şu yayına da bakın: http://www.tamga.org/2019/03/ilk-pasaport.html

      Sil
    2. Moňol alfabes'nde hang' ekler ayri yaziliyor

      Sil
  11. Eski Uygur klavyesi var mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Geleneksel Moğol klavyelerini kullanabilirsiniz. Şu an Uygur üsükleri unikod almadı. Yerine Moğol üsüsklerini kullanıyoruz.

      Sil
  12. buradaki kurallara örnek de ekleyebilir misiniz (örneğin 8. kural için kuyruk eklenmiş kelimelerin görünüşü)?

    YanıtlaSil
  13. hocam z'nin baştaki hali yabancı sözcükler içinse türkçe kelimelerde ne konuluyor

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Eski Türkçede z ile sözcük başlamaz. Yeni Türkçe için tablodakini (yabancı sözcükler için) kullanabilirsiniz

      Sil
  14. hocam 8. kural bu listede olmayan harfleri içeriyor

    YanıtlaSil
  15. hocam en üstteki "uygur" yazısından anladığım kadarıyla bazı harflerin ortada hali olsa da birleşmiyor. onlar hangileri oluyor şimdiden teşekkür ederim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. peki hocam z harfinden sonra harfin baştaki mi ortadaki hali mi kullanılır

      Sil
    2. Ortadaki hali. Eski Uygurca'da ekler de ayrı yazılır, eklerin ilk harfi de ortadaki haldir. Eklerdeki bu durum Mongol yazısına da geçmiştir.

      Sil